لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

زمینه و هدف: منظومۀ «چنیسرنامه» اثر ادراکی بیگلاری یکی از شاعران سدۀ یازدهم هجری است. این اثر مانند دیگر منظومه های غنایی، با درونمایۀ عشق زمینی و عرفانی، اگرچه تحت تأثیر خسرو و شیرین نظامی سروده شده است، خالی از خلاقیتهای سبکی و فردی شاعرانه نیست. این منظومه تا کنون بلحاظ سبکی مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. در این جستار، ضمن معرفی این اثر، هدف اصلی بررسی ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری آن میباشد. روش مطالعه: این پژوهش به روش گردآوری داده ها و اطلاعات کتابخانه ای با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده است. جامعۀ آماری تمام اشعار منظومۀ چنیسرنامه در حدود هزار بیت است. یافته ها: ادراکی بیگلاری سرایندۀ منظومۀ چنیسرنامه با الگوبرداری از منظومۀ خسرو و شیرین نظامی سعی در پرداخت داستان عاشقانه ای در فضای داستانی ادبیات غنایی هند دارد. شاخصه های سبکی این اثر با وجود آنکه در قرن یازدهم به رشتۀ نظم درآمده است، برخی ویژگیهای سبک عراقی را در خود منعکس ساخته است. نتیجه گیری: در سبک زبانی ادراکی، از لغات ساده، بدون تعقید، کلمات عربی و هندی، آرایه هایی مانند تشبیه، کنایه، تکرار، واج آرایی، جناس، اغراق، و تلمیح در حد بسیار ساده و قابل فهم استفاده شده است. سبک زبانی این اثر ساده، زودفهم و به دور از تعقید و پیچیدگیهای خاص و استعارات غریب و دور از ذهن است. ادراکی در سبک فکری و توصیف صحنه های عاشقانه بسیار به نظامی توجه داشته است؛ گرچه رگه هایی از درونمایۀ مذهبی و عرفانی را در پایان بندی داستان در خصوص عدم دلبستگی به دنیا و دوری از هوی و هوس و عشقهای ناپایدار میتوان مشاهده نمود.

در این مقاله به لایه های فکری عطار نیشابوری در بیان ویژگیهای انسان کامل که نشان دهنده نگاه متفاوت او در معرفی انسان کامل است پرداخته میشود تا نشان دهد که چگونه عطّار در بیان این ویژگیها دارای سبکی شخصی و منحصر به فرد گردیده است. در این میان به چهار عنصر اصلی به عنوان ویژگی سبکی خاص اشاره میشود که در سایر متون نظیر آنچه که عطّار در آثارش ذکر کرده است یافت نمیشوند و ضمن مقایسه با سایر متون همانند، به اثبات آن پرداخته میشود. این چهار ویژگی عبارت از تمثیلهای رمزی، رمز هدهد به عنوان پیر طریقت و راه بی بازگشت سلوک و در نهایت مقایسة مقامات و هفت شهر عشق عطّار به عنوان مقامات انسان کامل با مثنوی معنوی مولوی میباشند. بدون تردید عطّار نیشابوری یکی از کسانی است که با به کار گیری زبان خاص که محصول اندیشه و فکری ناب است به خلق آثاری گرانسنگ در ادب فارسی دست زده است و بی تردید از این رهگذر یکی از ارکان اصلی وصاحب سبک زبان فارسی محسوب میشود. این سبک شخصی را باید محصول گزینشی خاص از لغات، اصطلاحات فنی، عبارات و شیوه های بیانی دانست که از قراردادهای زبانی و سنن ادبی متمایزند، این گزینش از دید و دریافتی نو نسبت به هستی و حیات ناشی میشود. عطّار نیشابوری نویسنده ای است که به تعریفی جامع و متفاوت از انسان کامل و ویژگیهای او با گزینشی نو از زبان و شیوه های ادبی که حاصل اندیشة والای اوست دست میزند و در این خصوص سبکی شخصی را پایه ریزی میکند.

سپیده کاشانی از شاعران متعهد انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی به شمار می رود که زندگی، اشعار و اندیشه های وی به لحاظ بیان مضمون های دینی، انقلابی، ادبیات پایداری و دفاع مقدس و بازتاب روی دادهای انقلاب اسلامی و جبهه و جنگ قابل توجه و بررسی است. در این جستار، ضمن معرفی سپیده و آثارش کوشش می شود، ابتدا، دوران شاعری اش و پس از آن ویژگی های سبکی وی از جنبه های: قالب های شعری و مختصات بیانی و ادبی تحلیل و بررسی و سپس به تحلیل محتوایی و بررسی مضمون ها و درون مایه های اشعارش پرداخته شود.آثار ادبی سپیده بیشتر منظوم است که به همراه تنها اثر منثورش منتشر شده است.هر چند،سبک شعر سپیده بیشتر کلاسیک نو است، اشعار وی هم به قالب های سنتی است و هم به شیوه نیمایی. دوران شاعری سپیده به دو مرحله پیش از انقلاب و پس از انقلاب تقسیم می شود و حوادث سیاسی، اجتماعی هر دو دوره، به ویژه دوره دوم، در آثارش تاثیر زیادی می گذارد.سپیده بیشتر شاعر زمان خود است و در خدمت انقلاب، دفاع مقدس و ارزش های اسلامی. شعر وی هرچند، اغلب به لحاظ پیام رسانی و بیان مضمون ها و درون مایه ها اهمیت دارد، با این حال برخلاف بیشتر شعر شاعران انقلاب از صورخیال و زیبایی ها سخن نیز برخوردار است. مهم ترین مضمون ها و درو ن مایه های شعر سپیده عبارتند از: غفلت ستیزی و دعوت به بیداری، انتظار موعود، حماسه حسینی، شهادت و شهید، ادبیات پایداری و جبهه و جنگ، آموزه های دینی، قسط و عدل، مدح و منقبت پیامبر و ائمه، ستایش شخصیت های دینی، انقلابی و ادبی، سوگ سروده ها، مفهوم زندگی و مرگ و ....این موارد، با تجزیه و تحلیل آثار، زندگی و اندیشه های سپیده و با بهره جستن از پژوهش ها و نوشته های پراکنده در این زمینه، تحقیق و بررسی شده است.

هجو از فروع ادب غنایی است که به دلیل سیطره نقد اخلاقی تاکنون به شیوه بایسته مورد توجه واقع نشده است. این پژوهش به بررسی اصلی ترین ویژگی های سبکی هجویات سوزنی سمرقندی پرداخته و آنها را از نظر سطوح زبانی، ادبی و فکری بررسی کرده است. در این پژوهش از ذکر ابیاتی که در آن ها واژه های رکیک و ناخوشایند به کار رفته، خودداری شده است. روش پژوهش توصیفی = تحلیلی است و نتایج با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به شیوه کتابخانه ای و سند کاوی بررسی شده اند.نتایج نشان می دهد که هجویات سوزنی بیشتر از نوع فردی، تعریض و غیرواقعی است و اشتباهات او در به کارگیری تلمیحات قرآنی نشان می دهد که وی از دانش عربی و علوم قرآنی بهره چندانی نداشته است. زبان وی عفیف نیست و به جای مقابله با هنر شاعری رقیب، به هجو صفات خلقی و خلقی او می پردازد.

از دوره نخست شعر فارسی - که از دهه نخستین سده سوم هجری آغاز و تا پایان این سده ادامه داشت - تنها 64 بیت از هشت شاعر این دوره (حنظله بادغیسی، محمدبن وصیف سگزی (سیستانی)، بسام کورد، محمدبن مخلد، محمودبن وراق، فیروز مشرقی، ابوسلیک گرگانی و شاکر بخاری) باقی مانده است که ژیلبر لازار - پژوهشگر و متخصص فرانسوی زبان فارسی - آنها را در کتاب اشعار پراکنده قدیم ترین شاعران زبان فارسی گردآوری کرده است. تعاریف گوناگونی نیز برای سبک ارایه شده است که در این جستار این تعاریف به طور مختصر ارایه و در نهایت بیشتر «سبک دوره» واکاوی شده است؛ یعنی: به طور کلی ویژگی های مشترک و خاصی که در شعر شاعران یک دوره به صورت بسامدی به کار می رود. برای این منظور، بسامد ویژگی های سبکی از سه منظر: 1- شکل بیرونی (وزن، قافیه، ردیف، حرف روی، آرایه های لفظی بدیع، قالب های شعری، کلمات شعر و ویژگی های دستوری)؛ 2- شکل درونی (صور خیال و آرایه های معنوی بدیع)؛ 3- پیام یا درون مایه بررسی و نتایج حاصل از پژوهش، به صورت بسامدی و جداول آماری ارایه شده است.

زمینه و هدف: صادق هجری تفرشی یکی از حکیمان و شاعران گمنام دوره فترت و از پیشگامان بازگشت ادبی است که در اواخر دوره صفویه و دوره افشاریه میزیسته است. دیوان هجری شامل مثنویات، غزلیات، قطعات، یک قصیده در منقبت علی (ع)، رباعیات و مفردات است. در این مقاله به بررسی سبکی و محتوایی اشعار شاعر از سه منظر فکری، زبانی و ادبی پرداخته شده است. روش مطالعه: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعه موردمطالعه، نسخ خطی اشعار صادق هجری تفرشی است که به کوشش پژوهشگر از کتابخانه های مختلف گردآوری شده است. یافته ها: تصویرسازیهای زیبا، بکارگیری استادانه از صنایع ادبی، انتخاب اوزان مختلف، بکارگیری ردیفهای فعلی که غنای شعر و کمال مفهوم قافیه را در پی دارد و نیز استفاده بجا و شاعرانه از صنایع ادبی در حوزه بدیع لفظی و بدیع معنوی از ویژگیهای شعری هجری تفرشی است. نتیجه گیری: با تحلیل سبکی و محتوایی اشعار صادق هجری تفرشی میتوان وی را بعنوان یکی از سرایندگان خوش قریحه دوره بازگشت در پیروی از شاعران سبکهای پیش از خود دانست و موفقیت وی را در انعکاس ساختار فکری، زبانی و ادبی آنها در اشعار خود مورد تایید قرار داد.

تکرار پدیده ای زبانی است که پیرامون آن بررسی هایی در زبان های گوناگون و در چارچوب نظریه های مختلف صورت گرفته است. تکرار در دو نوع کامل و ناقص از سوی زبان شناسان بررسی شده است که از آن میان در پژوهش حاضر به ویژگی های سبکی تکرار کامل در سووشون (سیمین دانشور) و بوف کور (صادق هدایت) می پردازیم. پرسش این است که فرایند تکرار تا چه میزان می تواند ملاکی برای تشخیص سبک ادبی نویسنده تلقی شود؟ برای دست یابی به این منظور به پیکره ای در زبان فارسی نیاز بود که با نگاهی تطبیقی، بازیابی نحوة کاربرد تکرار، بسامد وقوع و تفاوت آنها در این دو رمان معاصر مورد بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. یافته های حاصل از بررسی داده های این دو اثر نشان می دهند که قیدها در فرایند تکرار کامل ناافزوده بیشترین بسامد کاربرد را دارند و دانشور به میزان بیشتری نسبت به هدایت از انواع تکرار کامل بهره گرفته است. بنابراین تکرار کامل می تواند ملاک مناسبی جهت تشخیص سبک باشد.

"نصاب الصبیان" ابونصر فراهی (متوفی قرن ششم ق. ) منظومه ای تعلیمی در لغت و علوم ادبی است که از زمان تألیف تا قرن چهاردهم قمری کانون توجه دانشمندان و نویسندگان بود؛ بطوریکه شروح بسیار برآن نگاشتند. "ریاض الفتیان" ابن حسام هروی یکی از بهترین شروح آن در عصر تیموری است که تا کنون نویسنده و حتی خودِ اثر معرفی نشده است. مسأله اصلی در این مقاله معرفی "ریاض الفتیان"، بررسی نوآوری، ویژگی و مختصات سبکی و نگارشی آن و شناساندن مؤلفش است. نتایج تحقیق که به شیوه توصیفی – تحلیلی و بر مبنای روش اسنادی صورت گرفته است، نشان می دهد نظام الدین بن کمال الدین بن جمال الدین خوافی هروی معروف به" ابن حسام هروی" از لغویان عصر تیموری است و ریاض الفتیان او به عنوان متنی تعلیمی، کهن ترین و جامع ترین شروح نصاب الصبیان فراهی است که آمیخته نگاری، مستندنویسی، شرح و بسط اسنادی و استشهادیِ کلمات از ویژگیهای بارز آن است و از بسامد بالایی در تلمیح، اقتباس و استشهاد به آیات و احادیث و ارجاع به کتب لغت معتبر برخوردار است. ابن حسام ضمن رعایت سنت روان نویسی، در ثبت دقیق کلمات بسیار همّت گماشته و اثرش بزرگترین گنجینة برای معرفی و شرح معربات است.